Η 10η Μαΐου είναι μια σημαντική επέτειος για το νησί μας, 10 Μαΐου 1821 ο Θεόφιλος Καΐρης ύψωσε στον Άγιο Γεώργιο την σημαία της επανάστασης και η Άνδρος μπήκε στον αγώνα!
Ας δούμε τα ιστορικά στοιχεία που οδήγησαν σε αυτή την κορυφαία στιγμή! Το κείμενο που ακολουθεί πρωτο δημοσιεύτηκε στο ΛΕΥΚΩΜΑ ΑΝΔΡΟΣ, κοινή έκδοση της ΕΝΩΣΗΣ ΑΝΔΡΙΩΝ και της εφημερίδας ΑΝΔΡΙΑΚΗ, (1972) σε κείμενο του δημοσιογράφου μέλους της ΕΣΗΕΑ και Ανδριώτη ΑΝΔΡΕΑ ΣΑΚΑΛΗ.
Η Άνδρος στα χρόνια πριν την επανάσταση του '21
Κατά το τελευταίο τέταρτο του ΙΗ’ αιώνα και από το πρώτο του ΙΘ’ αιώνα η εσωτερική κι εξωτερική, υλική και ηθική, αποσύνθεση της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας είχε επιταχυνθή. Οι ρωσοτουρκικές συνθήκες του 1774 προστάτευαν τους χριστιανούς κι επέτρεπαν την ύψωση ξένης σημαίας, συνήθως της Ιονίου Πολιτείας, στ’ ανδριώτικα πλοία και τον εξοπλισμό του, ενώ ανδριώτικα πληρώματα υπηρετούσαν και σ’ ελληνικά άλλων ναυτικών τόπων και σε ξένα πλοία, αποκτώντας πείρα της θάλασσας ώστε να σχηματισθεί μια τάξη γεμιτζήδων (ναυτικών) που μαζί με τους πραματευτάδες (εμπόρους) αποτελούσαν την ανερχόμενη αστική τάξη της Ανδρου. Η συχνότερη επαφή με ξένους λαούς, ακόμη και στο Αιγαίο και στο Ιόνιο πέλαγος, που είχε επηρεάσει η γαλλική επανάσταση και οι ναπολεόντιοι πόλεμοι, το κήρυγμα του Ρήγα, που έδωσε συγκεκριμένη μορφή στο ξύπνημα των Ελλήνων, επιδρούσαν τοσο στις πολυάριθμες και πολυάνθρωπες ανδριακές παροικίες και στο ίδιο το νησί, όπου οι φόροι ανέβαιναν αφότου έπαυσε ν’ ανήκη στην ανεψιά του σουλτάνου. Παράλληλα η ίδρυση σχολείων στην Ανδρο κι η φοίτηση πολλών νέων σε άλλες ανώτερες σχολές, φώτιζαν τη σκέψη και θύμιζαν το αρχαίο παρελθόν, προκαλώντας συγκρίσεις μεταξύ αυτού και του παρόντος, όπως και του ελληνικού παρόντος με την ελεύθερη ζωή άλλων λαών. Κι ενώ ανέβαινε η υλική και πνευματική στάθμη των αποδήμων και των κατοίκων της Ανδρου, παράλληλα η ψυχή τους κι η σκέψη τους γέμιζαν ανησυχίες με πατριωτικό και κοινωνικό περιεχόμενο γιατί κι η παντοδυναμία κι αυθαιρεσία των αρχόντων, σ’ αντίθεση με την αθλιότητα των χωρικών, όπως η εξάρτηση από την τούρκικη τυραννία, άρχισαν να μη γίνονται πιά ανεκτές.
Οι ναυτικοί της Άνδρου έγιναν τολμηροί, βάζοντας τα με τον Κοτζάμπαση και τον Αγά και δημιουργώντας συχνά ταραχές, με συμπαραστάτες τους χωρικούς, που ήταν ένοπλοι, άσχετα αν υποκινητές ήταν αντίζηλοι άρχοντες, όπως φαίνεται από τουρκικές συστάσεις του 1788 και του 1803 και πατριαρχικές του 1813 και 1816 κι από τα γεγονότα των επαναστατικών χρόνων. Αντίθετα οι άρχοντες, ήθελαν βέβαια κι αυτοί ν’ απαλλαγούν από τους Τούρκους, αλλά, κρύβοντας το φόβο πίσω από τη φρόνηση, ως ένα σημείο ανησυχούσαν, ξέροντας ότι σ’ αποτυχία αυτοί θα πλήρωναν κυρίως τα σπασμένα, ότι αυτοί θα επιβαρύνονταν με τις δαπάνες του αγώνα κατά κύριο λόγο κι’ υποψιαζόμενοι ότι η Επανάσταση θα δημιουργούσε νέα κατάσταση πραγμάτων, όπου δεν θα ήταν πια αυτοί κυρίαρχοι και προνομιούχοι. Οι πιό φωτισμένοι όμως απ’ αυτούς πρωτοστάτησαν στην προπαρασκευή και τη διεξαγωγή του αγώνα.
Ανδριώτες μέλη της Φιλικής ΕταιρείαςΕτσι από τους Ανδριώτες που ξέρουμε ότι ήταν μέλη της Φιλικής Εταιρείας 37 συνολικά οι 20 ήταν άρχοντες, ένας πρόκριτος των αλβανοφώνων της βόρειας Ανδρου και 16 προέρχονταν από τις κατώτερες τάξεις. Κι’ από το ίδιο σύνολο, οι 16 ήταν από την περιοχή της Χώρας, οι 13 από την περιοχή τους Κορθίου και ένας από το βόρειο ήμισυ του νησιού, ενώ για τους υπολοίπους 7 δεν γνωριζουμε προέλευση. Τέλος οι 26 ήταν αρχιερείς, κληρικοί ή μοναχοί κι οι υπόλοιποι 11 πολίτες και από τους 37 οι 8 ήταν δάσκαλοι. Οι περισσότεροι από τους Ανδριωτες Φιλικούς είχαν κατηχηθεί έξω από την Ανδρο μυήθηκαν μόνο δυο-τρεις, από τον Λέοντιον Γ. Καμπάνη, τοπικό αρχηγό των Φιλικών. αν και φαίνεται ότι αγνοούμε πολλά ονόματα, προπάντων εκείνων που ήταν κατώτερα μέλη. Οταν ο Δ. Θέμελης πληρεξούσιος του Υψηλάντη έστειλε στην Ανδρο το Φιλικό Δ. Χρυσαφόπουλο, αυτός με τον Λ. Καμπάνη, διάβασαν στη μητροπολη της Ανδρου τα επαναστατικά γράμματα με την άδεια του μητροπολίτη Διον. Καρκάκη, κι ο λαός ζητοκραύγασε, αλλά οι πρόκριτοι δίστασαν να προχωρήσουν.
Η συμβολή του Θεόφιλου ΚαΐρηΜόνο όταν στις 10 Μαΐου 1821 έφθασε από τις Κυδωνιές, όπου διευθύνοντας την εκεί Σχολή την είχε μεταβάλει σε επαναστατικό φυτώριο, ο σοφός επιστήμων, φλογερός πατριώτης, Θεόφιλος Καΐρης, ένθερμος Φιλικός παρέσυρε τους συμπατριώτες του να κηρύξουν επίσημα την Επανάσταση και να λάβουν πρακτικά μέτρα, όπως η συγκέντρωση χρημάτων για εξοπλισμό πλοίων, που θα φύλαγε τον Κάβοντορο από επίθεση των Τούρκων της Καρύστου, και των χωρικών, και όπως η συγκρότηση της επαναστατικής Εφορείας, που απαρτίστηκε όμως χαρακτηριστικά από 5 “ευγενέστατους άρχοντας” και μάλιστα με τέως Κοτζάμπαση.
Για να μην οργισθή ο μπέης της Καρύστου, οι πρόκριτοι προσπάθησαν να του παραδώσουν τον Αγα με 10 φρουρους του αλλά ο πρώτος βρέθηκε απαγχονισμένος κι’ οι στρατιώτες του ρίχθηκαν στη θάλασσα, ενώ στο νησί άρχισαν βιαιοπραγίες, που προκάλεσα την απαγόρευση της οπλοφορίας “εκτός ανάγκης της πατρίδος”
Η Άνδρος του 1821 με αριθμούς
Από επίσημη έκθεση του 1828 μαρτυρείται ότι την εποχή εκείνη, οπότε και τα μεταναστευτικά εμβάσματα είχαν λείψει και η γεωργοκτηνοτροφία και το ναυτεμπόριο είχαν πάθει ζημιές, στην Άνδρο δεν υπήρχαν μετρητά χρήματα πάνω από 50-60 χιλιάδες γρόσια. Στην ίδια έκθεση αναφέρεται ότι από τις 15.000 κατοίκους, δηλαδή 3.000 οικογένειες, οι 100 ήταν αρχοντικές, οι 350 ναυτικές κι οι υπόλοιποι, εκτός ολίγων απόρων, είτε είχαν μικρά μόνο κτήματα, είτε ήταν κολλήγοι των αρχόντων.
Το ναυτικό της Άνδρου τότε, κατά την έκθεση, ήταν 20 γαλέτες και άλλα τόσα μικρότερα πλοία, ενώ το 1813 αναφέρονται 40 πλοία των 70 τόννων και το 1832 μόνο 8 άνω των 15 τόννων ώστε μπορούμε να υποθέσουμε ότι είχε ζημιές στη διάρκεια του Αγώνα. Ανδριακά πλοία φύλαγαν στον Καβοντόρο, ενώ άλλα πλοία χρησιμοποιήθηκαν σε ναυτικές επιχειρήσεις και σαν πυρπολικά.
ΛΕΥΚΩΜΑ ΑΝΔΡΟΣ / ΑΝΔΡΙΑΚΗ /ΕΝΩΣΙΣ ΑΝΔΡΙΩΝ
Κάπως έτσι η Άνδρος αποτίναξε τον τούρκικο ζυγό και ακολούθησε την επανάσταση και τον δρόμο προς την ελευθερία που εμείς σήμερα γευόμαστε τα αγαθά της και που πολλές φορές επιπόλαια σνομπάρουμε σαν κάτι δεδομένο χωρίς να σκεφτόμαστε πως:
Για να γυρίσει ο ήλιος θέλει δουλειά πολλή
Θέλει νεκροί χιλιάδες να ’ναι στους τροχούς
Θέλει κι οι ζωντανοί να δίνουν το αίμα τους
Οδυσσέας Ελύτης / Άξιον Εστί
